Τέμενος Οσμάν Σαχ

οι αιώνες περνούν τα μνημεία μένουν  

  Μέχρι το 1890 σωζόταν  η μολυβένια στέγη του τρούλου ο οποίος στηρίζεται σε τέσσαρες λεπτές μαρμάρινες κολόνες.      Η είσοδος φτιαγμένη από σκαλιστά μάρμαρα ήταν ποικιλμένα από φύλλα χρυσού.  Τα χρωματιστά μάρμαρα, που χρησιμοποιήθηκαν στο τζαμί, είναι ατράγιος λίθος, που τον πήραν από τα λατομεία του Χασάμπαλη, που βρίσκονται κοντά στη Λάρισα.   Από το ίδιο λατομείο πάρθηκαν μάρμαρα και για την Αγία Σοφία της Κωνσταντινουπόλεως.  
Το κουρσούμ τζαμί το χρηματοδότησε ο πρίγκηπας Οσμάν Σιάχτ  γυιός του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς.    

               Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής είχε αγαπήσει μια χριστιανή Ρωσίδα η Ιταλίδα (Αλεξάνδρα η Ρωξελάνη) που οι Τούρκοι την ονόμαζαν Χουρέμ. Στα 1525 έβαλε ανθρώπους του, την έκλεψαν και την εγκατέστησαν στα ανάκτορά του κι εκείνη θέλοντας να εξασφαλίσει το θρόνο για το γυιό της Σελήμ  Δ,  που είχε αποκτήσει από τον Σουλεϊμάν,  τα κατάφερε να στραγγαλίσει τον πρωτότοκο γυιό του,  τους δε άλλους γυιούς του να τους εξορίσει.  ΄Ενας απ  αυτούς ήταν και ο ΄Οσμάν Σιάχτ που κατατρεγμένος βρέθηκε στα Τρίκαλα. Κι εδώ άρρωστος βαρειά, θεραπεύθηκε. Και για να ευχαριστήσει τον ΄Αλλάχ για τη θεραπεία του έκτισε το τζαμί. 

   Δίπλα στο τζαμί βρίσκεται ο Τ ο υ ρ μ π ι έ ς   δηλαδή το μαυσωλείο του ΄Οσμάν Σιάχτ που είναι και αυτός θολωτός και μολυβδοσκέπαστος.  (ΠΗΓΗ: Ο ΓΥΡΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ-ΝΟΜΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ)
         

 φωτογραφίες του τεμένους μετά τις αποκαταστάσεις

               

            

 Το μουσουλμανικό τέμενος Οσμάν Σαχ μετά του παραπλεύρως αυτού κειμένου Μαυσωλείου (Τουρμπέ)  είναι  από τα σημαντικότερα  έργα  του μεγάλου Τούρκου αρχιτέκτονος  Κόκα  Σινάν  πασά γεννηθέντος στην Καπαδοκία   εξ  Ελληνίδος  χριστιανής  μητρός (το 79ο τζαμί επί συνόλου 81).

Χρονολογείται από το 1550  και θεωρείται το μεγαλύτερο και μεγαλοπρεπέστερο του Ελλαδικού χώρου. 

 Έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο με το Βασιλικό Διάταγμα της 30-5-1936  δημοσιευθέντος στο Φ.Ε.Κ. 245/Α/8-6-1936  με βάση το άρθρο 5 του Ν.2447.

 Ανήκει κατά κυριότητα  στο Υπουργείο Πολιτισμού και  κατά χρήση στο Δήμο Τρικκαίων.

 Οι διαστάσεις της βάσης είναι 21Χ21 μέτρα, το εμβαδό 441 τετρ. μέτρα,  η διάμετρος του τρούλλου είναι 18  μέτρα και το κλειδί του τρούλλου απέχει 22,5 μέτρα από το έδαφος. 

Το παρακείμενο Μαυσωλείο  (Τουρμπές)  είναι  κατόψεως κανονικού οκταγώνου πλευράς τεσσάρων  (4) μέτρων, με μολυβδοσκέπαστο τρούλλο και έχει εμβαδό 77,25  τετρ. μέτρα.

    

Το μνημείο αυτό, πέρα από την αναμφισβήτητη αρχιτεκτονική και πολιτιστική του αξία  επιβεβαιώνει και την γεωπολιτική και  ιστορική  αξία του τόπου όπου ανηγέρθη- Τα Τρίκαλα ήταν τότε η πρωτεύουσα του σαντζακίου της Θεσσαλίας- και τη διαχρονική και διαπολιτισμική ευαισθησία των αρχών και των κατοίκων της πόλης που παραμένει.

Μετά την απελευθέρωση,  το έτος 1881,  φυσικό επακόλουθο ήταν η θεωρία του και μόνο  να αποτελεί ερέθισμα μισαλλοδοξίας και φονταμενταλισμού θρησκευτικό  στοιχείο αποστροφής, ενσαρκώνοντας συνειδητά  και με πάθος το εθνικό μίσος για την μακροχρόνια  ανελευθερία,  όλα τα φοβερά δεινά και τις ταπεινώσεις που υπέστησαν οι χριστιανοί πρόγονοί μας στα δυσβάσταχτα και ατελείωτα χρόνια της τουρκικής κατοχής.

 Φαίνονταν  πεντακάθαρα ότι  ήταν η κατάρα και το εξιλαστήριο θύμα  της μακροχρόνιας δουλείας και ο καθρέπτης των κατά καιρούς μεταλλάξεων  των  ελληνοτουρκικών σχέσεων,   η αντανάκλαση και το πορτρέτο της εξωτερικής πολιτικής των δύο χωρών  και το μισητό θρησκευτικό αντισύμβολο της κατά τα άλλα,   αείποτε πολυδιαφημιζόμενης  βέβαια και επιζητούμενης  από όλους και από το χάρτη ανθρωπίνων δικαιωμάτων,  παγκόσμιας θρησκευτικής ανεκτικότητας και ανεξιθρησκείας.                

 Τα τελευταία χρόνια εμφάνιζε  τάση ερήμωσης, είχε παραμεληθεί τελείως, απόρροια  συνειδητής  εγκατάλειψης, δεν χρησιμοποιείτο από κανέναν φορέα  για καμία εκδήλωση ούτε καν συνεζητείτο το θέμα.

                Σχολιασμός  της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΓΝΩΜΗ  στις 12 Φεβρουαρίου 1958

   

    Το καλοδιατηρημένο  τζαμί και η ωραία γέφυρα του Αγίου Κωνσταντίνου    Τρίκαλα 1890

       Η ίδια οπτική γωνία μετά από μισό και πλέον αιώνα. Οι αλλαγές και η φθορά του χρόνου στα κτήρια και στο τοπίο προφανείς δια γυμνού οφθαλμού!

     

                        Η διακριτική ή και αδιάκριτη αποστασιοποίηση, αλλά όχι απόρριψη, εμπεριείχε πέρα από τη βέβαια θρησκευτική  προσήλωση,  το φόβο της ενοχής,  μήπως πίσω  από το ορατό αντιχριστιανικό σύμβολο  κρύβεται σημαντική αρχιτεκτονική και πολιτισμική αξία.
                 Η επιβίωση ωστόσο στο χρόνο και η ειδική μελέτη και επιστημονική προσέγγιση από καταξιωμένους μελετητές, άμβλυνε τις μεγάλες αντιθέσεις  και ανέδειξε οικουμενικές  αξίες που υπερβαίνουν τις εθνικές και θρησκευτικές διαφορές.
                Την αξία του μνημείου επιβεβαιώνει επίσκεψη ειδικών το 1927 με επικεφαλής τον Γερμανό καθηγητή του Πανεπιστημίου του Βερολίνου  Φρ. Μπάμπιγγερ, και των καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών  Ν. Βέη και Α.Ορλάνδου ( σχετική επιστολή κατωτέρω με επιμέλεια της κας Κλιάφα)

                     Στις αρχές του εικοστού αιώνα ο Καθηγητής Αναστάσιος  Κ. Ορλάνδος (διακεκριμένος αρχιτέκτονας, αρχαιολόγος και βυζαντινολόγος που έχει συντάξει σπάνιο αρχείο βυζαντινών μνημείων της Ελλάδος )  μελέτησε λεπτομερώς  το μνημείο  και πρωτοδημοσίευσε στα  Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών  το 1929  την σημαντική και λεπτομεριακή  εργασία του  για την αρχιτεκτονική του τεμένους  περαίνοντας μάλιστα  το κείμενο με την διαπίστωση:
         "Ποία ακριβώς είναι η εσωτερική  διάταξις του τουρμπέ δεν ηδυνήθην να εξακριβώσω, διότι ήτο κατά τον χρόνον της επισκέψεώς  μου  κεκλεισμένος χρησιμοποιούμενος και αυτός, καθώς και το τζαμί, ως αποθήκη χόρτων και σταύλος ζώων!" 
   

( Τρικαλινά  7ος τόμος )

 

         

            Περί τα τέλη του έτους  1937  θα έλθει πάλι στην πόλη μας ο καθηγητής Ορλάνδος,  προσκεκλημένος  των τοπικών αρχών και θα συντάξει μελέτη αναστήλωσης με εναλλακτική πρόταση επικάλυψης  του τρούλου με κεραμίδια (φθηνότερη)  ή μολυβδόφυλλα (ακριβότερη).   Ο Δήμος ευαισθητοποιημένος ήδη και με πρόθεση να λειτουργήσει το μνημείο, ως  Μουσείο της πόλης, ανέλαβε αμέσως τη χρηματοδότηση αποκατάστασης με κεραμίδια  και ενέγραψε προθύμως  στον προϋπολογισμό του επομένου έτους  τη σχετική πίστωση.
               Μεταπολεμικά  με τον ισχυρό  σεισμό του 1954 κατέρρευσε  το άνω μέρος του  μιναρέ  του τεμένους  και αυτό το ίδιο παρουσίαζε  χρόνια φυσιολογική φθορά,  εμφάνιζε μεγάλες καταστροφές του πρωστόου ( Ρεβάκ ),  ρωγμές του ημισφαιρικού θόλου  και σημαντικές διαφορικές καθιζήσεις και  παραμορφώσεις  του φέροντος οργανισμού   και της θεμελιώσεως του κτιρίου.  Η  μακροσκοπική παρατήρηση έδειχνε  καθαρά ότι,  αν δεν λαμβάνονταν  επείγοντα  προστατευτικά μέτρα,  αργά ή γρήγορα θα κατέρρεε ολοκληρωτικά, εις πείσμα της βραδυκινησίας και των αναποτελεσματικών καλών προθέσεων.

Πρόσφατη πανοπτική εικόνα του τεμένους και του ευρύτερου χώρου.

                     Απόσπασμα από την πινακίδα του σχεδίου πόλης  του 1937 στην οποία φαίνονται το τζαμί, ο τουρμπές, η εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, οι φυλακές, ο Ληθαίος.
      


         

… ΚΑΙ Η ΜΕΛΙΝΑ ΕΒΑΛΕ ΤΟ ΧΕΡΙ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΟ

ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΥΡΣΟΥΜ ΤΖΑΜΙ…

                    Δεν είναι  τυχαίο για την αξία του μνημείου το γεγονός ότι,  το έτος  1990     δημοσιεύθηκε  χάρτης  στην  εφημερίδα  Καθημερινή  με ανταπόκριση  από την  Αγγλική εφημερίδα   Times  του  Λονδίνου,  που απεικόνιζε το τζαμί  των Τρικάλων ως το μοναδικό σωζόμενο έργο του Σινάν  στο Βαλκανικό χώρο, δημοσιογραφική  έρευνα  διεθνούς επιπέδου  που αφύπνισε τους κρατούντες και τάραξε τα λιμνάζοντα νερά της πολιτιστικής διανόησης.

    Σημείωση :   με μπλέ κύκλο τα  τζαμιά του Σινάν

Εφ. ΤΡΙΚΑΛΙΝΑ ΝΕΑ 16-4-1991

                Έτσι παρά την επί χρόνια παρατηρούμενη προϊούσα και επιτεινόμενη γήρανση, φθορά και εγκατάλειψη, διατηρείτο σε λανθάνουσα κατάσταση πάντα ζεστό και από τις κυβερνήσεις και από τους τοπικούς παράγοντες  το θέμα μιας γενναίας  σωστικής επέμβασης, έτοιμης  να εκδηλωθεί με την πρώτη ευκαιρία. 
                 Άργησε,  αλλά όντως και ορθώς συνέβη. 
                 Η τελευταία αυτή   αποκατάσταση επιχειρήθηκε και  έγινε το 1993  από το Δήμο Τρικκαίων  σε συνεργασία με την Δημοτική  Επιχείρηση Κοινωνικής  Ανάπτυξης  (Δ Ε Κ Α)  προς την οποία εκχωρήθηκε μέρος του τεχνικού προγράμματος του Δήμου για να προχωρήσει, παρακάμπτοντας τις υπάρχουσες γραφειοκρατικές αγκυλώσεις,  με ταχείες και συνοπτικές διαδικασίες (μελέτη –κατασκευή και κατ αποκοπή τίμημα)  στην εκτέλεση του έργου αποκατάστασης – ενίσχυσης και συντήρησης του τεμένους.  Μία ακόμη εκδήλωση ευδόκιμης υπερνομίας !

                     Η πλήρης αρχιτεκτονική μελέτη, δηλωτική της εν δυνάμει προετοιμασίας,  είχε συνταχθεί, εν τω μεταξύ,  το 1991,  από το Υπ. Πολιτισμού (ΥΠΠΟ)  από εξειδικευμένους αρχιτέκτονες     (Σωτήριος  Βογιατζής - αρχιτέκτων)  και μηχανικούς και το έργο είχε το χαρακτήρα  της ειδικής κατασκευής αναπαλαίωσης-αναστήλωσης ιστορικών μνημείων.

                 

          
                Ο προϋπολογισμός του έργου προεκτιμήθηκε στο ποσό των 180 εκατ. δραχμών χωρίς ΦΠΑ  και η χρηματοδότηση έγινε μέσω του Ευρωπαϊκού προγράμματος ΜΟΠ-ΑΚΕ. 
               Εργολήπτης κατασκευαστής ανεδείχθη η τεχνική εταιρεία  Α.Δούκας- Α.Μπορτολής  με έδρα την Αθήνα, με επί κεφαλής  τους  Αντώνιο Μπορτολή αρχιτέκτονα και  Δημήτριο Πολυζωίδη  πολιτικό μηχανικό   και η οποία όρισε  επί τόπου εκτελεστή τον Νικόλαο Παλάτο πολιτικό μηχανικό – εργολήπτη Δ.Ε
                Επιβλέποντες μηχανικοί ορίσθηκαν οι κ.κ.  Σωτήριος Τζήμας αρχιτέκτονας μηχανικός  ειδικός στις αναστηλώσεις μνημείων (με εμπειρία από τα Μετέωρα),   Χρήστος Πανάγος  πολιτικός μηχανικός  της Δ Ε Κ Α  και ο υποφαινόμενος ως έχων την υψηλή επίβλεψη από πλευράς Δήμου Τρικκαίων. 

                                 

Εφ. ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ 9-7-1993

       Ενισχυτικές στατικές επεμβάσεις περιμετρικά στη θεμελίωση, ενέματα και μονώσεις στον τρούλο του μνημείου. 
.

              Εύλογο είναι τα λεπτά και ευαίσθητα ζητήματα, που άπτονται πολιτικής και θρησκείας,  να ερεθίζουν και να προκαλούν την κοινή γνώμη και τον τοπικό τύπο και να φθάνουν ενίοτε  μέχρι και τα δικαστήρια.   Αυτό συνέβη την περίοδο αυτή  και με το έργο της  αποκατάστασης του τεμένους  (τζαμιού),  στο θέμα της διαχείρισης των χρημάτων από πλευράς Δ Ε Κ Α,  χωρίς ωστόσο  να αποδειχθεί κάτι τελικά το αδιαφανές και επιλήψιμο.

 
                      Παρατίθεται ο τελευταίος λογαριασμός του έργου στον οποίο φαίνονται αναλυτικά οι ειδικές εργασίες αποκατάστασης, οι  επιμετρήσεις των  εκτελεσθεισών εργασιών και  οι  επί μέρους και συνολικές δαπάνες του έργου. 

                                             Φωτογραφία από εκδηλώσεις,  του Δήμου Τρικκαίων, στον αύλειο χώρο του τεμένους  την ημέρα προστασίας του περιβάλλοντος     5  Ιουνίου 2006

                            Παραπλεύρως  του τζαμιού  και προς την πλευρά του ποταμού Ληθαίου κατασκευάσθηκε  τότε  μικρό πέτρινο αναψυκτήριο, στο πνεύμα της αρχιτεκτονικής του τεμένους,  και στο οποίο επεβλήθη, με επιμονή μου,  η πυραμοειδής και  διαφανής κάλυψη του ανοίγματος της οροφής  ώστε να προσιδιάζει και αυτό ακόμη περισσότερο προς την εν γένει  ανατολική κουλτούρα του μνημείου.

                  Μια δεύτερη εργολαβία  με τίτλο  "Αποπεράτωση Μουσείου και διαμόρφωση περιβάλλοντος Χώρου "   προϋπολογισμού  224.200.000 δραχμών με ΦΠΑ,   εκτελέστηκε με φορέα το Δήμο,  το έτος 1997,   από  την Κοινοπραξία εργοληπτών  Η. Μπάκου- Ι.Τέα- Δ.Τσόγια με ποσοστό έκπτωσης 56,69 %  και με χρηματοδότηση απο το πρόγραμμα ΣΑΝΑ 2-ΠΕΠ.    Επιβλέποντες μηχανικοί ήσαν  οι   Μπουζούρας Χάρης Αρχιτέκτων,  Γκαίλας Πέτρος  Πολιτικός Μηχανικός,  Μουστακίδης Αντώνιος Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος Μηχανικός και για το ανθοκομικό μέρος η Ντότα Μαρία Γεωπόνος.  

         
                  Έτσι απεκατεστάθη, ενισχύθηκε και αναδείχθηκε,  με τον δέοντα σεβασμό και τους κανόνες της τέχνης και της επιστήμης,  οικοδομικά και αρχιτεκτονικά,  ένα ιστορικό μνημείο υπερτοπικής ακτινοβολίας  και εμπλουτίστηκε αισθητικά ο μεγάλος και εντυπωσιακός  περιβάλλων χώρος του με πλακόστρωτα,  καθιστικά, φωτιστικά, συντριβάνι, πράσινο, δένδρα  και άνθη.
                  Έκτοτε  χρησιμοποιείται παραγωγικά και ωφέλιμα από τον Δήμο, την Εφορεία αρχαιοτήτων και την τοπική κοινωνία  ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων, συνεδρίων, εκθέσεων, συναυλιών κλπ.
                   Υποθέτω πως αν αξιοποιηθεί, αυτό το μοναδικό σύνολο, περισσότερο και κατάλληλα,  μπορεί να αποτελέσει  πολύπλευρο εργαλείο εξωτερικής πολιτικής, παραγωγής και διάδοσης πολιτισμού,  ειρηνικής προσέγγισης και συνύπαρξης των δύο λαών και τέλος τουριστικής εκμετάλλευσης,  ισοδύναμα και κατ αναλογία  με το ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. 

Εφημερίδα ΤΡΙΚΑΛΙΝΑ ΝΕΑ 22-4-1999

 

  
...τα Τρίκαλα πάντα ένα βήμα πιο μπροστά στον πολιτισμό….

       
            Αξίζει να αναφερθεί  εδώ   ο απολογητικός  λόγος του  Σινάν,   προς το τέλος του βίου του, ο οποίος σε κρίση θρησκευτικής συνειδήσεως, ως εξισλαμισθείς χριστιανός,   είπε ότι:   δεν έχετε παρά να γκρεμίσετε τους μιναρέδες, και τότε τα τζαμιά που κατασκεύασα δεν είναι τίποτε άλλο παρά βυζαντινές εκκλησίες.